Vrouwen in de bijbel

In de bijbel spelen vrouwen een grote rol

In dit inleidend stuk worden de beelden van mannen en vrouwen in de Bijbel vanuit vier aspecten bekeken. Laten we eerst eens kijken naar enkele vrouwelijke personages. Vervolgens komen de bepalingen over vrouwen aan de orde: de Thora kent specifieke bepalingen voor vrouwen, wat een beeld geeft van vrouwen. Ten derde: kijk naar fictieve vrouwen, waarin ook het antropomorfisme van de stad een rol speelt. Ten slotte worden aspecten die aan God kunnen worden toegeschreven, besproken: hoewel veel van deze aspecten als mannelijk worden beschouwd, worden in de Bijbel ook vrouwelijke aspecten aan God toegeschreven[7].

Als je naar de personages in de Bijbel kijkt, wordt het duidelijk dat er niet zoiets bestaat als een man of een vrouw: mensen zijn allemaal verschillend. Rond mannen en vrouwen komen echter vaak verschillende thema's terug: er zijn meerdere mannelijke leiders en meerdere vrouwen die op latere leeftijd kinderen krijgen. Ik zal het hebben over verschillende personages die allemaal hun stempel hebben gedrukt op het jodendom in het bijzonder, maar ik wil het ook hebben over het christendom[7].

Vrouwen uit het Oude Testament worden vaak in een negatief daglicht gesteld

Hoewel de wetsteksten van het Oude Testament het onderwerp ‘bijvrouw’ niet aansnijden, komen bijvrouwen wel in verschillende verhalen voor. In Genesis zijn bijvrouwen vooral bedoeld om kinderen te baren voor onvruchtbare vrouwen. Bekende voorbeelden zijn Hagar (Genesis 16:1-16) en Bilha en Zilpa (Genesis 30:1-13)[4].

In het Nieuwe Testament is het beeld nauwelijks anders. Men kan zich niet aan de indruk onttrekken dat apostelen en evangelisten zich inspannen de rol van de vrouwen naar de achtergrond te schuiven. De evangeliën bieden een verrassend gecompliceerd beeld. Hoofdstukken lang krijgt de lezer(es) de indruk dat Jezus tijdens zijn tochten door Galilea en zijn reis naar Jeruzalem alleen vergezeld werd door twaalf leerlingen, mannen die bij naam en soms toenaam worden genoemd (Mar. 3:13-19). Pas aan het einde van het verhaal, na de dood van Jezus aan het kruis, wordt de lezer(es) verrast door de volgende mededeling: ‘Op een afstand stonden er ook vrouwen toe te kijken, onder wie ook Maria van Magdala, Maria, de moeder van Jakobus de jongere en Joses, en Salome, die Hem waren gevolgd toen Hij in Galilea was en Hem onderhouden hadden, en nog veel andere vrouwen die met Hem naar Jeruzalem waren opgetrokken’ (Mar. 15:40-41). Na hiervan kennis te hebben genomen is men geneigd het voorafgaande met andere ogen te gaan lezen. Klopt de voorstelling wel die ons dankzij Leonardo Da Vinci zo vertrouwd is: Jezus viert het Avondmaal in de kring van zijn twaalf leerlingen? En die vrouwen dan, die met hem mee getrokken waren vanuit Galilea naar Jeruzalem? Mochten zij niet aanwezig zijn, terwijl de joodse sedermaaltijd gevierd wordt in de kring van de gehele familie: mannen, vrouwen en kinderen? [5].

Tegen die achtergrond slaan auteurs zoals Jeremia, Ezechiël en de auteur van Klaagliederen een unieke weg in. Ze gebruiken vrouwelijke beelden niet alleen om hun vijand te beledigen, maar vooral om iets te vertellen over hun eigen ervaringen of om te beschrijven hoe zij naar het volk Israël kijken[6].

Vrouwen in het Nieuwe Testament zijn gelijker dan vrouwen in het Oude Testament

De beeldvorming aangaande vrouwen in het Nieuwe Testament, verandert ten opzichte van die in de Hebreeuwse Bijbel. De vrouw wordt gezien als de partner van de man die hij moet liefhebben en beschermen (I Kor. 11:9-11; Ef. 5:22-23; vgl. Gal. 3:28; i Petr. 3:7). Het huwelijk wordt in de christelijke traditie tot sacrament verheven, wat betekent dat het nu on-ontbindbaar is (Mat. 5:31-32;(13-9; Marc.10:11-12; Luc.16:8; I Kor. 7:10; Ef. 5:28-31). Maagdelijkheid wordt hoger geacht dan het huwelijk (Mat. 1:23; 19:12; I Kor. 7:25-26,34-35,38,40; vgl. Op. 14:4) en de verplichtingen van weduwen worden aangeprezen (i Tim. 5:5-10; Tit. 2:3-5). Waar binnen de Hebreeuwse Bijbel het huwelijk en het baren van kinderen de meest belangrijke aspecten in het leven van een vrouw zijn – denk aan de pijn en de sociale ongelijkheid die onvruchtbaarheid met zich meebrengt – wordt in het Nieuwe Testament juist totale onthouding aangeprezen boven het huwelijk. Maagden en weduwen kunnen zich beter op hun religieuze taken richten dan getrouwde vrouwen, wier aandacht op hun man en gezin gericht is. Dit beeld staat diagonaal op het beeld van de perfecte vrouw in Spreuken 31[7].

Op de landelijke Bijbelstudiedag van de Gereformeerde Bijbelstudiebond in 2014 te Groningen mocht ik een referaat houden over Vrouwen in het Oude Testament. Over Vrouwen in het Nieuwe Testament sprak Myriam Klinker-de Klerk. Hieronder volgt mijn verhaal:[8].

In het Oude Testament wordt zowel Israël als Jeruzalem uitgebeeld als een vrouw (Hos. 2:4; Jes. 54:6). In die traditie staan de teksten in het laatste bijbelboek waarin het nieuwe, hemelse Jeruzalem wordt uitgebeeld als een bruid: ‘Ik zag de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, vanuit God uit de hemel neerdalen, gereed als een bruid die zich voor haar man heeft getooid’ (Op. 21:2); ‘Kom, Ik zal u de bruid, de bruid van het Lam tonen’ (Op. 21:9; vgl. 22:17)[5].

Vrouwen in de hele bijbel hebben unieke ervaringen en rollen

In de bijbel klinken vrijwel altijd verschillende stemmen. Het is onmiskenbaar een patriarchaal boek. Dat betekent echter niet dat over de positie van de vrouw niet verschillend kan worden gedacht. Daarvan getuigen de twee scheppingsverhalen aan het begin van het bijbelboek Genesis (1:1-2:4 en 2:5-25). In het eerste scheppingsverhaal zijn man en vrouw principieel gelijk: ‘En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hem; mannelijk en vrouwelijk schiep Hij hen’ (Gen. 1:27). In het tweede scheppingsverhaal vindt een ingrijpende verschuiving plaats. Man en vrouw worden niet tegelijkertijd geschapen. Adam, de man, is er eerst (Gen. 2:7). Hij is alleen en naar het oordeel van God is dat niet goed (Gen. 2:18). Uit een rib van Adam wordt vervolgens Eva, de vrouw geschapen (Gen. 2:22). Eva hoort bij Adam. Zij verdrijft zijn eenzaamheid en zij is er in de eerste plaats om hem terzijde te staan (Gen. 2:18)[5].

In dit hoofdstuk zal op vier manieren naar het man-vrouwbeeld in de Bijbel gekeken worden. Allereerst zullen we een aantal vrouwelijke personages bezien. Vervolgens zal stil gestaan worden bij regelgeving omtrent vrouwen: er zijn specifieke regels in de Thora die slechts voor vrouwen gelden, en dit geeft een indruk hoe vrouwen bezien worden. In de derde plaats wordt gekeken naar fictieve vrouwen, waarbij ook personificaties van steden een rol spelen. Ten slotte komen verschillende aspecten die aan God worden toegeschreven, aan bod: ook al zijn veel van deze aspecten mannelijk opgevat, er worden in de Bijbel aan God ook vrouwelijke aspecten toegeschreven[7].

Als men naar de personages in de Bijbel kijkt, wordt duidelijk dat er niet één manen één vrouwbeeld bestaat: mensen zijn allemaal anders. Toch blijken diverse thema’s vaak terug te keren rond mannen en vrouwen: zo zijn er verscheidene mannelijke leiders en ziet men meerdere vrouwen die pas op latere leeftijd een kind krijgen. Ik zal diverse personages behandelen, die alle op hun eigen manier een stempel hebben gedrukt op met name het jodendom, maar ook het christendom wil ik ter sprake brengen[7].

Referenties

1. Vrouwen in de wereld van de Bijbel
   https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/familie-menselijk-lichaam/4508/vrouwen-in-de-wereld-van-de-bijbel
   Accessed 2023-03-16
2. Zoeken
   https://www.kuleuven.be/thomas/page/maria-magdalena-in-veelvoud/
   Accessed 2023-03-16
3. De Bijbel: een mannenboek?
   https://www.pthu.nl/bijbelblog/2018/06/de-bijbel-een-mannenboek/
   Accessed 2023-03-16
4. Bijvrouw
   https://debijbel.nl/wereld-van-de-bijbel/kennis-achtergronden/familie-menselijk-lichaam/103/bijvrouw
   Accessed 2023-03-16
5. Vrouw
   https://www.theologie.nl/artikelen/vrouw/
   Accessed 2023-03-16
6. Vrouwen in de Bijbel: tussen me-too en emancipatie
   https://debijbel.nl/bericht/vrouwen-in-de-bijbel
   Accessed 2023-03-16
7. 40 Vrouwen en mannen
   https://www.theologie.nl/artikelen/40-vrouwen-en-mannen/
   Accessed 2023-03-16
8. Ernst Leeftink – Predikant / Pastor Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt)
   https://ernstleeftink.wordpress.com/2017/01/23/vrouwen-in-het-oude-testament/
   Accessed 2023-03-16